Er bestaat zoiets als een vrije wil

De NRC van vandaag (22 februari 2018) kopt op de voorpagina: Geen vervolging tabaksindustrie. Volgens het Openbaar Ministerie: “Er bestaat zoiets als een vrije wil.” Waardoor de kans op een succesvolle vervolging erg klein wordt geacht.

Toeval bestaat niet, maar ik had net van André Aleman ‘Je brein de baas’, over de rol van bewust denken, gelezen. Goed boek, ook al speelden spieren in mijn lage onderrug op dat moment verreweg de grootste rol in mijn leven. Dan denk je niet meer bewust, maar denken die verkrampte spieren ongewild voor je.

Enkele jaren geleden probeerden Dick Swaab en Victor Lamme de wereld ervan te overtuigen dat wij geen vrije wil hebben aan de hand van een eenvoudig experiment van Benjamin Libet. Maar de mens doet veel meer dan alleen zulke handelingen, dus ik vond dat niet overtuigend – zie eerdere blogs. Bovendien was ik net met ‘Veranderen is effe wennen’ bezig, over hoe je bewust kunt veranderen middels Kaizen.

Daarnaast, als je geen vrije wil hebt, zou je in principe van alles kunnen doen: stelen, moorden enzovoort. Daar kun je dan niets aan doen. Dat zou de rechtsbasis onder onze gemeenschap onder tafel vegen, met grote consequenties voor recht en samenleving. Dat leek me niet zinvol.

Maar goed, Aleman, onderzoeker en hoogleraar UMC Groningen, heeft nu voor mij een adequaat antwoord op de stelling van Swaab/Lamme. Goed leesbaar en duidelijk, ook al zal het de fervente geen-vrije-wil aanhangers waarschijnlijk niet overtuigen. Als je controle wilt uitoefen op je neigingen en impulsen, dan moet je je gedrag bewust aansturen. Aleman: met behulp van functionele MRI zijn inmiddels [hiervoor] tientallen grootschalige netwerken betrouwbaar vastgesteld [in ons brein].

Aleman is vaag over het aandeel van ons onbewuste in ons dagelijks handelen – dat onbewuste is onduidelijk, alleen dát is wel duidelijk. Maar als bewuste mens kunnen we juist onze verantwoordelijkheid nemen door bewuster onszelf te zijn – de slotregel van zijn boek. Het zal geen bestseller worden zoals ‘Wij zijn ons brein’. Maar de conclusie zal voor sommigen wel effe wennen zijn!

Hein van Steenis (22 februari 2018)



Reacties zijn gesloten.