De virtuele werkelijkheid gaat doorbreken

In 2016 zal de virtuele werkelijkheid (VR) doorbreken, voorspellen goeroes. 3D-televisie is geflopt, maar VR zal straks een nog levensechtere ervaring geven. Visionair Mark Zuckerberg kocht in 2014 een VR–bedrijf en Facebook komt binnenkort met een volwaardige headset daarvoor van $600 in de VS op de markt. Geschikt voor games, televisie, porno en … voor het behandelen van psychische problemen.

Ik was twee weken geleden in Den Bosch, waar een VR-rondleiding in het beroemde schilderij ‘De tuin der lusten’ van Jeroen Bosch in de Raadskelder te zien was. Het voorproefje was een teleurstelling: ik kreeg het beeld niet gefocusseerd en het geluid was afwezig. Maar ik kan me heel goed voorstellen dat als het wél goed werkt en met 3D-geluid, de ervaring overweldigend is. Je stapt in de huid van de filmer en ervaart de scène als volslagen echt.

3D-films in de bioscoop kunnen behoorlijk realistisch zijn. Ik herinner me zo’n film in het Dolfinarium in Harderwijk, compleet met opspattend water uit het plafond. Dat was natuurlijk lachen, maar met een VR-bril kun je niets ander meer zien dan het virtuele beeld en het bijbehorende geluid horen – dan wordt het veel realistischer! Nu de ontwikkeling van de televisie ten einde loopt, ligt zo’n VR-headset  met daarvoor geschikte programma’s als opvolger voor de hand.

Met je eigen ogen zien, is geloven dat je de werkelijkheid ziet. Geloven dat je die werkelijkheid echt ervaart. Je kunt op die manier in iemand anders’ schoenen gaan staan – net zoals in een flight simulator. Muziek in je oortjes mag leuk zijn, maar die muziek staat los van wat je ziet. Met een stereoscopische VR-headset zit je middenin het beeld én het geluid. Je ziet of hoort niets anders, en dat creëert het gevoel dat je iemand anders bent – je kruipt in zijn huid en bent ondergedompeld in de scène. De Engelse term hiervoor is embodiment (verpersoonlijking, belichaming): je neemt de eigenschappen over van de virtuele persoon. Ik denk dat dit werkt omdat ons brein enkelvoudig is – we kunnen ons maar op één ding tegelijk concentreren. En dat wordt dus op de virtuele persoon die je ervaart, want er is niets anders.

Daarom denk ik ook dat VR geschikt is voor psychotherapie. Door je gedurende enige tijd zo intensief in te leven in een virtuele persoon, kun je je denken en je gedrag in zijn of haar richting veranderen en ga je je anders voelen – blijkens onderzoek op Stanford Virtual Human Interaction Lab. Het moet nog uitgezocht worden welke scènes in welk geval het optimale effect hebben, en het is nog de vraag hoe lang de ervaring blijft hangen. Maar het is wel duidelijk voor mij dat dit een goede potentie voor psychotherapieën heeft. Dat is toch wel veel intenser dan iemand meemaken die het goede voorbeeld geeft, want daarbij zal je toch nog steeds van jezelf bewust blijven.

Er zal nog wel een aantal jaren nodig zijn om een wetenschappelijk basis hiervoor te ontwikkelen. In de tussentijd zal VR voor de amusementsdoeleinden al wel ingang vinden. En ik durf er niet aan te denken wat dat teweeg zal brengen als VR-horrorfilms en VR-schietspelletje op de markt komen. En dat iedereen ’s avonds straks thuis met zo’n headset op de bank zit. In plaats van “Samen alleen met een mobieltje in je hand” (Sherry Turkle), wordt het mobieltje dan een alles-afsluitende VR-headset! Dat zal onze directe aanspreekbaarheid nog verder verkleinen.

Niemand kan voorspellen waar een nieuwe technologie uiteindelijk toe leidt. Alle nieuwe technologie kan ten goede of ten kwade gebruikt worden. En elke nieuwe technologie roept in het begin meer problemen op dan ze oplost. Dat zijn heel oude waarheden… Dus wie weet wat VR voor ons nog in petto heeft!

Hein van Steenis (25 maart 2016)