Gaan robots mensen overbodig maken?
In de NRC twee artikelen over de zogenaamde smart industry: Vroeger of later nemen machines ons werk over (1 februari 2020, Addie Schutte) en De machine zoekt het straks zelf wel uit (21 januari 2020, Milo van Bokkum).
“Industry 4.0 is hot. Je kunt geen vakblad opslaan zonder deze term op vrijwel elke pagina tegen te komen.” Met als voorbeeld zeepdispensers op publieke toiletten, die zelf doorgeven dat ze bijna leeg zijn. Kennelijk heeft de schrijver niet begrepen dat er al in de 16e eeuw een systeem met automatische aanvulling is beschreven, onze huidige WC! Werkt geheel automatisch, tot volle tevredenheid van veel mensen. Verder, waarom zou de schoonmaker niet de zeepdispenser waar nodig bij kunnen vullen? Immers, alle toiletten moeten toch geregeld schoongemaakt worden! Een zichzelf schoonmakend toilet dat automatisch vervuiling constateert, dát zou pas iets nieuws zijn…. Industry 8.0.
Daniel Susskind heeft een boek over geschreven: A world without work. Technology, Automation and how we should respond. Hij schrijft dat automatisering de financiële ongelijkheid zal vergroten omdat de opbrengsten van de machines naar een kleine groep gaan (bazen, eigenaars en financiers) – dat zien we nu al. Werk wordt schaars, en wordt het nieuwe opium dat je identiteit gaat bepalen. Werklozen moeten een andere zingevende activiteit zoeken, luidt zijn redenering. Een grote overheid zou dit moeten financieren en faciliteren.
Ik zie meer in Elzinga’s constatering: “Er is veel buzz rond smart industry maar voorlopig is het duur pionierswerk”. Mensen zullen steeds wat nieuws willen hebben, en om dat te bedenken, maken en onderhouden zullen immers steeds meer mensen nodig zijn.
Volgende in de reeks van verhalen over onze smart toekomst staat in de VPRO gids van 8-14 februari 2020: Het spel is uit, door Angela van der Elst over James Lovelock. Deze gerenommeerde en omstreden wetenschapper schreef: Welkom in het Novaceen, Hyper intelligentie, Gaia en de mens. Dat is een toekomstig tijdperk waarin cyborgs – een nieuwe levensvorm – de aarde zullen domineren. Cyborgs zullen mensen alleen zullen tolereren in het Hoge Noorden, vanwege hun tienduizend maal lagere snelheid. Lovelock schreef al eerder over de Gaia-hypothese, dat al het leven op aarde één groot organisme vormt, dat zichzelf door ingewikkelde terugkoppelmechanismen in stand houdt. Wanneer mensen een te grote bedreiging worden, zullen die als parasiet worden uitgeroeid.
Niemand kent onze toekomst, maar ik voorspel dat die heel anders is dan wij nu kunnen bevroeden.
Smart industry 4.0 veronderstelt dat dat machines uit zichzelf contact met elkaar gaan zoeken (nu doen machines dat in opdracht van mensen). Dat veronderstelt dat een machine zo’n behoefte gaat voelen, maar dát zie ik niet erg zitten. Alleen levende wezens hebben behoeftes, want machines voelen niet. En wij hebben geen behoefte aan machines die autonoom dingen uit zichzelf gaan doen, alleen aan machines die ons helpen. We doen zelf vaak al gek genoeg.
Lovelock preciseert de cyborgs niet, dat is een andere vorm van leven die wij nog niet kennen. Niet onmogelijk, maar voordat die cyborgs autonoom het tienduizend maal hogere niveau van mensen hebben bereikt, zal er echt nog heel veel moeten gebeuren. Dan gaat niet alleen over schaken of go, maar over het complete gamma van menselijk kunnen. Bedenk bijvoorbeeld dat álle automatisering en AI door mensen is bedacht en gemaakt! Ik denk dat we voorlopig meer baat zullen hebben bij het opkrikken van het niveau van mensen nu – iets waarmee we al bezig zijn sinds de industriële revolutie, en waarmee we ons in versterkte mate zullen moeten gaan bezighouden: (bij)scholing. Niet alleen om mensen in de toekomst zingevend en gelukkig bezig te laten zijn, maar ook om ze niet in alle fantasieverhalen over onze smart toekomst te laten geloven.
Hein van Steenis (8 februari 2020)
